Khám phá nhà vườn trăm tuổi duy nhất ở phố cổ Hà Nội: Rộng tới 600m2, có hai mặt tiền đắt giá

Thật khó tin, khi một không gian rộng hơn 600m2 với vườn tược rộng rãi, xanh mướt, yên bình lại tọa lạc giữa "đất vàng” phố cổ. Đây là ngôi nhà vườn duy nhất tại 36 phố phường.

Cũng ít ai cũng biết được ngôi nhà vườn độc nhất vô nhị này thuộc sở hữu của chủ nhân thương hiệu vàng Sư Tử nổi tiếng khắp kinh kỳ, thậm chí toàn miền Bắc đầu thế kỷ 20.

Nhà vườn xuyên phố cổ

Phố cổ ồn ã tiếng buôn bán, còi xe, vậy nhưng chỉ cần đi qua ngõ nhỏ, bước qua cổng nhà, khách ghé thăm như lạc vào một thế giới khác. Một khu vườn trong lành, xanh mướt, yên tĩnh hiện ra. Sự đặc biệt đó khiến nhiều du khách quốc tế đã chọn nơi đây làm điểm thăm quan trong hành trình thăm phố cổ Hà Nội, mặc dù đây không phải là một di tích văn hóa.

Đó là ngôi nhà vườn số 115 Hàng Bạc, cổng phụ tại số 6 Đinh Liệt, vốn thuộc sở hữu của vợ chồng cụ Phạm Văn Thanh – Phạm Thị Tề. Ngôi nhà được xây năm 1945, dưới bàn tay thiết kế của kiến trúc sư Phạm Khắc Hệ (Phạm Hoàng) – một kiến trúc sư có tiếng của Việt Nam. Đây được xem là căn nhà vườn độc đáo nhất và duy nhất ở phố cổ.

Nói về kiến trúc, ngôi nhà là sự giao thoa giữa văn hóa Đông – Tây nửa đầu thế kỷ XX. Tổng thể diện tích của ngôi nhà lên đến 700m2 được kết hợp hài hòa giữa sân vườn và nhà ở, vừa mang kiến trúc Pháp cổ ngày xưa, vừa có đường nét đậm chất làng quê Việt.

Các cột, kèo của ngôi nhà đều là gỗ đinh rất chắc chắn. Phần mái ngói được xử lý theo phong cách truyền thống của đình làng Việt cổ. Mái ngói dày bản tỏa xuống hàng hiên. Ngói này được thợ Hưng Ký sản xuất thế kỷ trước, phiên bản theo dáng dấp Marseille của Pháp và vẫn giữ được nguyên bản cho tới ngày nay. Sắc màu hồng sẫm của mái ngói dường như không bị phai mờ bởi thời gian.

Đặc biệt là các đường nét chạm khắc hoa văn đầu rồng rất độc đáo trên đỉnh mái ngói, mang đậm chất làng quê Việt xa xưa. Dải dây hoa nối hai đầu rồng trên đỉnh mái là do thợ Bát Tràng sáng tạo gợi sự kết hợp giữa rồng, mây và hoa. Do mảnh đất của ngôi nhà không được vuông nên kiến trúc sư đã thiết kế tạo thế mái 3 đầu rồng để nhằm cân bằng, hài hòa ngôi nhà.

Ông Phạm Ngọc Giao, con trai thứ của cụ Tề, chủ nhân ngôi nhà vườn cổ – nhiệt tình dẫn khách tham quan vườn, chỉ từng cây một và giới thiệu về lai lịch, tuổi đời của nó: cây si này đã 80 tuổi, cây móng rồng kia đã 70 năm, cây cau đây đã 60 tuổi đời… Bên phải từ ngoài cổng phố Đinh Liệt đi vào là cây liễu, tượng trưng cho người nữ. Bên trái là cây trúc quân tử, tượng trưng cho người nam. Hai bên là cây mộc hương. Giữa vườn cạnh tiểu đảo là cây hoa sứ champa. Chạy dọc bờ tường là nơi bức phù điêu Chiêu Quân cống Hồ từng ngự trị, giờ đã bị một gia đình lấn chiếm phá đi để xây nên một nhà bếp mọc lên rất lạc điệu, kỳ cục trong thần thái cổ và thiên nhiên này.

"Điều đặc biệt là vườn nhà tôi vẫn giữ được không gian hài hòa giữa thiên nhiên và kiến trúc với tỉ lệ 1, tức vườn sân – nhà tỉ lệ là 1:1. Nhà cao bao nhiêu, rộng bao nhiêu (chiếu đứng) thì sân vườn phía trước nhà (chiếu bằng) phải tương ứng. Đây là tỉ lệ lý tưởng”, ông Giao tự hào nói.

Gần tiểu đảo giữa vườn là chiếc giếng cổ. Ngay cả những con cháu trong gia tộc họ Phạm ở căn nhà này cũng không biết giếng cổ có tự bao giờ. Giếng miệng tròn, nước rất mát, trong vắt, mạch đứng. Xét về phong thủy, giếng cổ như mắt ngọc của thế đất, là hồn của mảnh đất. Xưa không có nước máy, gia đình ông Giao dùng nước giếng rửa mặt, ăn uống, tắm giặt… hằng ngày.

Trên gác ba (gác thượng), nơi cao nhất của căn biệt thự, là điện thờ mẫu Liễu Hạnh. Chỉ thêm một bước chân thôi là ra khỏi cửa, đến ban công nơi có 9 giếng trời. Chín luồng ánh sáng từ nắng trời xuyên thẳng xuống 9 giếng trời tạo nên không gian vừa lạ lẫm, vừa huyền ảo thú vị.

Điểm đặc biệt của căn biệt thự cổ này là được xây dựng theo lối "nhà xuyên phố”. Trong đó, cổng trước của ngôi nhà nằm ở số 115 Hàng Bạc được sử dụng làm cửa hàng kinh doanh, cổng sau nằm ở số 6 Đinh Liệt. Nhà xuyên phố là nét độc đáo chỉ riêng có ở phố cổ Hà Nội, rất khó tìm thấy ở Hội An và Huế thì hầu như không.

Gìn giữ nếp nhà xưa

Điều đặc biệt, ngôi nhà gắn liền với 5 thế hệ nhà họ Phạm. Nếp sinh hoạt người Tràng An trong ngôi nhà vẫn được gia đình gìn giữ. Những câu đối, hoành phi, những bộ bàn ghế hàng trăm năm tuổi được gia chủ gìn giữ cẩn thận.

"Người Tràng An sống, sinh hoạt, gắn kết với nhau bằng sự khiêm nhường, cần cù, tôn trọng người khác. Chúng tôi luôn nhớ lời dặn của ông bà: trong nhà có quy định không đổi là luôn coi trọng tính công bằng và tính nhẫn, ứng xử không gì bằng khiêm tốn, mềm mại như cành liễu…”, bà Nguyệt Nga, chị gái ông Giao, cho biết.

Bà Nguyệt Nga nói thêm: "Gia đình tôi từ đời ông bà nội có truyền thống không phân biệt con trai – con gái, cháu dâu – cháu rể. Đến cậu mợ tôi rồi đời chúng tôi cũng vậy. Chú Giao là con trai trưởng nhưng cũng như những người con khác: chỉ được phân hai phòng. Hằng ngày chúng tôi đều vấn an mợ sớm hoặc trước khi đi làm, đi học và sau khi trở về nhà. Chúng tôi xem việc chăm sóc bố mẹ là niềm vui, hạnh phúc nhất cuộc đời. Tôi lo việc ăn uống của mợ. Chú Giao cho cụ uống vitamin E phục hồi trí nhớ và một viên chống lão hóa mắt. Cô em gái lo việc đầu tóc, quần áo. Chị cả lo quà cáp sáng…”.

Những thế hệ con cháu của họ Phạm khi lập gia đình phải ra ngoài ở riêng, không được phạm đến một tấc đất của khu vườn. Dường như những con người trong ngôi nhà vườn cổ này sợ nếp sống, gia phong, thần thái và tính cách của người Hà Nội sẽ mai một dần trong thời buổi quá xô bồ này.

"Cậu mợ tôi có tám người con. Hiện ở đây có bảy gia đình, năm thế hệ. Khi con cháu lớn lên, chúng muốn chia nhỏ khu vườn ra để xây nhà. Chúng tôi đã trải qua nhiều cuộc họp đại gia đình căng thẳng, đấu tranh để giữ cho được sự nguyên vẹn của khu vườn. Từng cái cây, viên gạch trong vườn này đều do các thành viên trong gia đình nâng niu, bảo vệ qua hai cuộc chiến tranh. Chỉ cần trồng một cây thôi, chúng tôi cũng hỏi ý kiến, tham khảo nhau. Cho nên con cháu gia đình này không ai được phép đụng đến mảnh đất của tổ tiên để lại”.

"Đây là một khu chung cư gia đình đúng nghĩa và ấm cúng” – cụ Tề cười nhẹ nhàng, đôn hậu nói về ngôi nhà vườn còn lại duy nhất trong phố cổ Hà Nội của gia đình mình như thế. Bởi thế, qua bao dâu bể của cuộc đời, khu vườn cổ kính ở số 6 Đinh Liệt vẫn rợp bóng xanh mát và ríu rít tiếng chim ca.